Na een beroerte (CVA), herseninfarct of hersenoperatie kan het zijn dat je niet-aangeboren hersenletsel (NAH) hebt. Hierdoor kun je problemen krijgen met zien (visuele problemen). Je ogen zelf werken nog prima, maar de informatie die via je ogen binnenkomt wordt niet meer goed verwerkt in je hersenen.
Het soort visuele problemen dat als gevolg van NAH optreedt, hangt af van de aard en de plaats in de hersenen waar het letsel zich bevindt. Enkele voorbeelden zijn:
- Neglect
- Visuele agnosie
- Hemianopsie
- Kwadrantanopsie
Neglect
Neglect komt regelmatig voor na hersenletsel, meestal na een beroerte, en is vooral in de eerste weken het sterkst aanwezig. Het kan herstellen in de eerste weken, maar kan ook blijvend zijn.
Neglect betekent letterlijk ‘verwaarlozing’. Als iemand symptomen van neglect vertoont, betekent dit dat die persoon moeite heeft om dingen aan 1 kant van hun gezichtsveld op te merken en erop te reageren. Je kunt zien, horen en voelen, maar je hersenen verwerken niet goed wat je ziet, hoort of voelt aan die ene kant. Dit kan leiden tot problemen in het dagelijks leven, zoals moeite hebben met eten of aankleden. Er is niets mis met de ogen. Iemand is zich er niet van bewust dat hij of zij slechts een deel waarneemt.
Neglect treedt meestal op bij letsel in de rechterhersenhelft, maar het kan ook voorkomen bij letsel in de linkerhersenhelft.
Je kunt neglect herkennen bij mensen doordat ze bijvoorbeeld:
- Hun bord maar voor de helft leegeten.
- Maar één sok aantrekken.
- Tegen deurposten of andere obstakels opbotsen.
- Klem komen te zitten met één hand, arm of rolstoelwiel zonder dit te merken.
- Problemen hebben met lezen of klokkijken.
- Verdwalen.
- Bezoek aan één kant van de kamer niet opmerken.
Visuele agnosie
Mensen met visuele agnosie kunnen visuele informatie zien, maar hebben moeite met het herkennen en juist begrijpen van wat ze zien. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat iemand objecten kan zien, maar niet weet wat iets is of begrijpen waar het voor dient.
Er bestaan verschillende soorten agnosie. Iemand met prosopagnosie kan voorheen bekende mensen, zoals familie en vrienden, ineens niet meer aan hun gezicht herkennen. Zij herkennen mensen voortaan via de stem of de lichaamshouding.
Bij weer een andere soort van agnosie kunnen mensen voorwerpen en vormen niet meer goed herkennen. Zo kan het zijn dat iemand iets roods op de kast ziet staan, maar geen idee heeft of het een vaas is of een glas of iets heel anders.
Ook is er een vorm waarbij iemand wel ziet dat er een kopje staat, maar niet goed weet waar en misgrijpt of het kopje omstoot.
Hemianopsie
Een ander probleem met zien dat veel voorkomt bij mensen met NAH is hemianopsie (halfzijdige gezichtsuitval). Dit is een aandoening waarbij de helft van het gezichtsveld van een persoon is aangetast. Iemand is blind (of ziet wazig) in de linker- of rechterhelft van het gezichtsveld (hemi = helft, a = niet en opsie = zien). Bij een rechterhemianopsie bijvoorbeeld, is het gezichtsveld aan de rechterkant van beide ogen aangetast.
De oorzaak ligt niet bij een aandoening aan de ogen, maar bij een beschadiging van de delen in de hersenen die betrokken zijn bij de verwerking van visuele informatie. Omdat een beschadiging meestal beperkt blijft tot een hersenhelft, wordt de helft van de wereld niet meer waargenomen. Hemianopsie kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de plaats waar een beschadiging of afwijking in de optische zenuwbanen van het netvlies naar de visuele schors optreedt. Als het bij beide ogen optreedt, spreekt men van bilaterale hemianopsie.
Mensen met hemianopsie hebben vaak moeite met lezen. Ze kunnen het begin van een regel niet vinden, of hebben moeite met lezen van lange woorden. Ook schrikken mensen vaak doordat er ineens iets of iemand 'vanuit het niets' opduikt. Als in de eerste maanden na het hersenletsel geen verbetering in het gezichtsveld optreedt, is het doorgaans niet de verwachting dat er verder herstel van het gezichtsveld komt.
Kwadrantanopsie
Kwadrantanopsie is te vergelijken met hemianopsie, maar hierbij is een kwart (een vierde) van het gezichtsveld aangetast. Ook hierbij is een van de lastigste aspecten, dat je je niet bewust bent van de gezichtsvelduitval. Je ziet dus niet ineens een donker of grijs gebied aan de andere kant. Je merkt er zelf niets van totdat je links of rechts dingen gaat missen of ergens tegenaan botst.
Behandeling en herstel
Een beschadiging van de hersenen is vrijwel altijd blijvend. Soms nemen andere delen van de hersenen hersenfuncties in geringe mate over, maar dit is vaker niet het geval dan wel. Om te leren omgaan met problemen met zien, zijn er verschillende mogelijkheden.
Om te blijven functioneren en zo zelfstandig mogelijk te zijn, kun je nieuwe dingen aanleren waarmee je je visuele problemen compenseert. Zo kan iemand die halfzijdig blind is voorkomen om steeds ergens tegen op te botsen door grote oogbewegingen te maken. De behandeling van neglect richt zich op het helpen van mensen om bewuster en effectiever aandacht te besteden aan de verwaarloosde kant van hun visuele veld. Kijkstrategietraining heeft positief effect op mobiliteit van mensen met hemianopsie.
Daarnaast blijkt het vaak handig een vaste indeling van de woonruimte aan te houden. Een andere tip is een vaste plek voor je spullen gebruiken.
Organisaties zoals Koninklijke Visio en Bartiméus geven trainingen aan mensen met visuele problemen, zodat zij weer zelfstandig kunnen lezen of boodschappen kunnen doen. Er zijn ook hulpmiddelen waar je gebruik van kunt maken.