Hersenletsel kan leiden tot afasie. Dan heb je moeite met praten, begrijpen, lezen en schrijven. Afasie kan heel frustrerend zijn omdat het communiceren moeilijk maakt. De aandoening is voor iedereen anders en er zijn verschillende soorten afasie. Afasie kan blijvend zijn, maar ook tijdelijk. Er zijn mogelijkheden om je taal weer te verbeteren en het dagelijks leven te vergemakkelijken.
Wat is afasie
Afasie is een taalstoornis die vaak wordt veroorzaakt door niet-aangeboren hersenletsel (NAH). De letterlijke betekenis van het woord ‘afasie’ is ‘niet spreken’. De ernst en omvang van de afasie hangen af van de plaats en de ernst van het hersenletsel, het taalvermogen dat iemand ervoor had en iemands persoonlijkheid.
Sommige mensen met afasie begrijpen taal goed, maar hebben moeite met het vinden van de juiste woorden of met de zinsopbouw. Anderen praten juist veel, maar wat zij zeggen is voor iemand anders niet of moeilijk te begrijpen.
De symptomen die iemand heeft, kunnen verschillen en zijn afhankelijk van de soort afasie die iemand heeft en hoe ernstig het is. Dit zijn symptomen die vaak voorkomen:
- Problemen met het uitspreken van woorden
- Moeite met begrijpen van gesproken of geschreven taal
- Moeite met het vinden van de juiste woorden
- Onbekende of zelfbedachte woorden gebruiken
- Moeite met schrijven
- Verlies van grammaticale structuur
- Dezelfde woorden of zinnen constant herhalen zonder duidelijke reden (persevereren)
Oorzaken afasie
Afasie ontstaat meestal door hersenletsel, bijvoorbeeld na een beroerte , ongeluk, hersentumor, ontsteking of vergiftiging. Als de hersenen beschadigd raken in gebieden die verantwoordelijk zijn voor taal, kun je problemen krijgen met spreken, begrijpen, lezen en schrijven.
Afasie kan ook aangeboren zijn. Dan wordt het veroorzaakt door aangeboren hersenafwijkingen of genetische aandoeningen. Deze oorzaken van afasie komen minder vaak voor.
Er zijn verschillende soorten of vormen van afasie:
-
Motorische of expressieve afasie (afasie van Broca)
Dit is een van de meest voorkomende vormen van afasie. Mensen met motorische of expressieve afasie hebben moeite om zich uit te drukken. Hierbij gaat het om spreken, schrijven en gebaren maken (inclusief gebarentaal). Ze begrijpen taal meestal wel nog goed.
Het hersenletsel dat de aandoening veroorzaakt kan zowel in het gebied van Broca als in de motorische cortex (een gebied in de linkerhersenhelft) liggen. Van hieruit worden spraakbewegingen van onder meer de tong, kaak en lippen gecoördineerd.Symptomen: mensen met deze aandoening hebben moeite om te beginnen met praten en moeite met het maken van woorden en hele zinnen. Ze spreken vaak langzaam, moeilijk en kunnen ook stotteren. Ook verdraaien ze woorden en verwisselen ze letters en lettergrepen. Schrijven kan ook een uitdaging zijn.
Gevolgen: afasie van Broca kan erg frustrerend zijn omdat je worstelt om de juiste woorden te vinden en zinnen te vormen. Dat maakt mensen soms wanhopig en boos. Het kan leiden tot communicatieproblemen en invloed hebben op dagelijkse activiteiten.
Behandeling: spraaktherapie kan helpen de spraak te verbeteren, maar herstel kan langzaam zijn.
-
Sensorische of receptieve afasie (afasie van Wernicke)
Ook deze vorm van afasie komt veel voor. Hierbij hebben mensen moeite met het begrijpen van gesproken of geschreven taal. Ze kunnen vloeiend en in hoog tempo praten, maar wat ze zeggen bestaat vaak uit lange zinnen, kan onsamenhangend zijn en weinig betekenis hebben. Mensen met sensorische afasie weten zelf meestal niet dat hun zinnen niet kloppen. Dit komt omdat ze de woorden die ze uitspreken wel horen, maar niet kunnen vertalen naar betekenis. Daardoor horen ze ook niet dat er iets mis is.
De afasie is het gevolg van een beschadiging van een gebied in de linkerhersenhelft (gebied van Wernicke).Symptomen: iemand met sensorische afasie spreekt vloeiend maar onlogisch, gebruikt verzonnen woorden (neologismen), gebruikt heel veel werkwoorden, maakt onbegrijpelijke of onsamenhangende zinnen en heeft moeite met het begrijpen van geschreven of gesproken taal.
Gevolgen: sensorische afasie kan leiden tot miscommunicatie en verwarring. Het beïnvloedt dagelijkse taken, zoals gesprekken voeren en informatie begrijpen.
Behandeling: spraaktherapie kan helpen, maar verbetering kan moeilijk zijn.
-
Amnestische afasie
Bij deze vorm van afasie heeft iemand moeite met het herinneren van specifieke woorden, namen of termen. Ze kunnen ‘niet op het juiste woord komen’. Het begrip van taal en grammaticale vaardigheden is meestal nog goed, dus anderen begrijpen en taal lezen lukt nog wel.
Symptomen: mensen gaan vage woorden gebruiken zoals 'ding' of 'dingetje' omdat ze het juiste woord niet kunnen herinneren.
Gevolgen: de gevolgen van amnestische afasie kunnen sociaal en emotioneel belastend zijn. Communicatie kan moeizaam gaan en daardoor tot frustratie en isolatie leiden.
Behandeling: spraaktherapie kan helpen om woordvindingsproblemen te verbeteren en strategieën te leren om met de symptomen om te gaan.
-
Primair progressieve afasie (PPA)
Dit is een vorm van afasie die geleidelijk ontstaat als gevolg van een zeldzame neurologische aandoening die het taalvermogen steeds meer aantast. PPA wordt ook wel de 'ziekte van Mesulam' genoemd.
Er zijn twee soorten PPA: progressieve niet-vloeiende afasie en progressieve vloeiende afasie. De tweede vorm noem je ook wel semantische dementie (SD).Symptomen: dat er iets aan de hand is, merk je in het begin bijvoorbeeld doordat iemand vaak niet op de juiste woorden kan komen. Mensen met PPA hebben moeite met het vinden van de juiste woorden, vormen onsamenhangende zinnen, of verliezen de betekenis van woorden. Deze problemen met taal beginnen geleidelijk en worden na verloop van tijd steeds erger. In de hersenen zijn in toenemende mate afwijkingen te zien in gebieden die bij taal betrokken zijn. In het begin blijven geheugen en denkvermogen goed, maar naarmate de aandoening vordert gaan die ook achteruit.
Gevolgen: mensen met PPA leveren vaak een gevecht tegen de verergering van de kwaal. Ze weten dat zij meer en meer het vermogen verliezen om te spreken, te lezen, te schrijven en taal te begrijpen. Het is een geleidelijk maar confronterend proces. Naast proberen om de communicatie te verbeteren is het goed om rekening te houden met de achteruitgang.
Behandeling: er is geen genezing voor PPA, maar spraak- en taaltherapie kunnen helpen de communicatie te verbeteren en de kwaliteit van leven te behouden.
-
Gemengde afasie
Bij de meeste patiënten met afasie bestaat er een mengvorm. 2 of meer vormen van afasie zijn dan aanwezig, waarbij vaak één het meest op de voorgrond staat. Een sensorische afasie komt bijvoorbeeld vaak voor in combinatie met een motorische afasie.
En dan zijn er nog deze zeldzamere vormen van afasie:
- Globale afasie: dit is de ernstigste vorm van afasie. Hierbij kunnen mensen niet of nauwelijks spreken en hebben ze veel moeite met het begrijpen van taal.
- Conductie-afasie: mensen met deze soort afasie kunnen vloeiend spreken en begrijpen, maar kunnen woorden of zinnen die ze net daarvoor gehoord of gezegd hebben, niet herhalen. Vaak komt dit door schade aan de bundel van zenuwvezels die de taalgebieden in de hersenen met elkaar verbindt (de arcuate fasciculus).
- Auditieve afasie: deze vorm van afasie ontstaat door letsel in de hersenbalk of in de zenuwen, die de prikkels uit de oren verwerken. Hierdoor is taalbegrip via het gehoor niet meer mogelijk, terwijl er van doofheid geen sprake is. Teksten kunnen wel gelezen en begrepen worden.
- Visuele afasie (alexie): hierbij is er sprake van schade aan de verbinding tussen het gebied van de cortex dat prikkels van de ogen verwerkt en de taalgebieden. Geschreven tekst wordt niet herkend, maar gesproken tekst kan wel worden begrepen.
- Agrafie: letsel aan een uitstulping in de linkerhersenhelft zorgt ervoor dat iemand niet meer kan schrijven.
Als je afasie hebt, kan dat grote gevolgen hebben voor alles in het dagelijks leven waar taal bij komt kijken.
- Als praten of taal begrijpen moeilijk gaat, ontstaat het gevaar dat je gefrustreerd en geïsoleerd raakt. Hierdoor wil iemand zich misschien terugtrekken uit sociale situaties, wat kan leiden tot eenzaamheid.
- Afasie kan ook invloed hebben op de mogelijkheid om te werken of naar school te gaan.
- Als je taal niet meer goed kunt begrijpen of gebruiken, tast dat vaak je zelfvertrouwen aan.
- Communicatieproblemen kunnen leiden tot spanningen in relaties met familie, vrienden en collega's.
- Je kunt moeite hebben met alledaagse taken, zoals boodschappen doen, afspraken maken en instructies opvolgen.
Gevolgen van afasie voor naasten
Niet alleen de persoon met afasie lijdt onder de gevolgen, ook hun naasten hebben te maken met de uitdagingen die het met zich meebrengt. Zij moeten leren om op een andere manier te communiceren met de persoon die afasie heeft. In ernstige gevallen kan afasie leiden tot afhankelijkheid van anderen voor dagelijkse behoeften en zorg.
Behandeling en herstel
Bijna altijd is er in de eerste 3 maanden na het ontstaan van afasie enig spontaan herstel van het hersenletsel en daarmee de taalvaardigheden (spreken, lezen, begrijpen en schrijven). Maar dat herstel is vaak niet volledig.
Toch is er ook na langere tijd nog veel mogelijk om de communicatie te verbeteren. Veel oefenen, telkens weer proberen en volhouden levert uiteindelijk vaak verbetering op. In sommige gevallen kan de behandeling worden aangevuld met medicijnen of andere therapieën, afhankelijk van de oorzaak van afasie.
Andere hulpmiddelen, zoals gebaren of apps, kunnen ook helpen. Hoewel volledig herstel soms niet mogelijk is, kan behandeling wel de kwaliteit van leven helpen verbeteren.
Afasiebehandeling bij InteraktContour
InteraktContour werkt voor de behandeling van afasie met het behandelprogramma Hersenz. Hierin zit een speciale behandeling voor mensen met afasie.
Het programma ondersteunt mensen met hersenletsel in de chronische fase, dus ná hun revalidatie. Je maakt kennis met diverse strategieën om beter te communiceren en leert deze toe te passen. Je leert waar je eigen grenzen en mogelijkheden liggen. Ook is er ruimte en aandacht voor jou en je omgeving bij het verwerken van je emoties.
Mensen nemen in de behandeling deel aan verschillende groepen: afasiegroepen, cognitieve groepen en beweeggroepen. Je oefent via diverse methoden je communicatieve vaardigheden (onder meer met behulp van gebaren, de inzet van een tablet en spreekoefeningen). Daarnaast heb je interactie met lotgenoten en kun je elkaar stimuleren. Wat mensen voelen in die groepen is dat ze herkend en erkend worden. Ze zijn in een groep van mensen die gelijkgestemd zijn en hetzelfde meemaken.
Mensen met afasie uit het oosten en midden van het land (Overijssel, Gelderland, Flevoland, Utrecht) kunnen voor afasiebehandeling bij InteraktContour terecht.
Lees meer over hoe de behandeling eruitziet en wat de resultaten zijn op de website van InteraktContour.
Heb jij afasie? Dan kan de speciale afasiesleutelhanger handig zijn! Met deze sleutelhanger kunnen mensen zien dat je afasie hebt. Als ze de code op de sleutelhanger scannen, krijgen ze tips om het gesprek met jou beter te laten verlopen.